SATRANÇ: (ﺳﻄﺮﻧﺞ) i. (Ar. saṭrenc < Fars. şetreng) İki kişi ile, altmış dört kareli bir tahta veya yüzey üzerinde şah, vezir, kale, fil, at, piyon isimlerini alan, farklıbiçim ve büyüklükteki on altışar taşla oynanan bir oyun, şatranç: Aşk satrancında rûhu şâha ferzend eyleyen / Aşkî derler bize ol ferzânelerden biriyiz (Aşkî’den). Son derecede kibar, kimi satranç, kimi dama meraklısı ve hemen hepsi müflis birkaç Abdülhamid devri kazaskeri (Ahmet H. Tanpınar). İki kişiyi birden satrançta mat ettim (Aka Gündüz).
ѻ Satranç tahtası: Satranç oyunu için yapılmış altmış dört kareli tahta yüzey. Satranç takımı: Satranç oyunu için gerekli olan satranç tahtası ve taşlarının tamâmı. Satranç taşı: Satranç oyunu için gerekli olan farklı biçim ve büyüklükteki taşlardan her biri.
DAMA: i. (İtal. dama)
1. Karelere ayrılmış bir tahta üzerinde iki oyuncu tarafından dama taşları ile oynanan oyun: Kimi satranç, kimi dama meraklısı ve hemen hepsi müflis birkaç Abdülhamid devri kazaskeri (Ahmet H. Tanpınar).
2. Bu oyunda, karşı tarafın birinci sırasına kadar yürütülerek istenen şekilde oynanma üstünlüğü kazanmış taş.
ѻ Dama demek:
1. Bir taşı rakip tarafın birinci hânesine kadar yürütüp her türlü oynama üstünlüğü olan dama2 hâline getirmek.
2. mec. Devam edecek durumu kalmamak, gücü tükenmek. Dama tahtası: Üzerinde dama oynanan karelere ayrılmış tahta. Dama taşı: Dama oyununda kullanılan, kemik, taş, tahta veya boynuzdan yapılmış pul. Dama taşı gibi: Yeri devamlı sûrette değiştirilen kimseler için kullanılır: “Adamı dama taşı gibi oradan oraya sürdüler.” Dama taşına dönmek: Durmadan yeri değiştirilmek: Bu zamanda vâliler dama taşına dönmüş (Ahmet Râsim’den).
TAVLA: i. (İtal. tavola < Lat. tabula “tahta”)
1. Aynı isimdeki bir tahta kutu üzerinde iki kişi, otuz pul ve iki zarla oynanan oyun: Yemek yenir, sonra beyefendi Fatin ile tavlaya otururlar, böyle bir iki saat geçer (Mehmet Rauf). Yengemle büyük kızı, üç oyunluk iddialı bir tavla partisinden sonra odalarına çekiliyorlar (Yusuf Z. Ortaç). Tavla oynayanları seyrettim (Orhan V. Kanık).
2. Bu oyunun üzerinde oynandığı, açıldığı zaman içe gelen iki yanı hânelere bölünmüş, yassı bir kutu biçimindeki oyun tahtası.
chess (n.)
very ancient game of skill with 32 pieces, played by two on a checkered board of 64 squares, 13c., from Old French esches "chessmen," plural of eschec "game of chess, chessboard; checkmate" (see check (n.1)), from the key move of the game. Modern French distinguishes échec "check, blow, rebuff, defeat," from plural échecs "chess."
The original word for "chess" is Sanskrit chaturanga "four members of an army" -- elephants, horses, chariots, foot soldiers. This is preserved in Spanish ajedrez, from Arabic (al) shat-ranj, from Persian chatrang, from the Sanskrit word.
The chess pieces are the block alphabet which shapes thoughts; and these thoughts, although making a visual design on the chessboard, express their beauty abstractly, like a poem. [Marcel Duchamp, address to New York State Chess Association, Aug. 30, 1952]
checkers (n.)
U.S. name for the game known in Britain as draughts, 1712, from plural of checker (n.1). So called for the board on which the game is played.
draughts (n.)
British name for the tabletop game that in U.S. is checkers, c. 1400, from draught, probably because the pieces are "dragged" over the board in making moves. Draught (n.) also was used for "a move in chess." Earlier the game is recorded as jeu de dames (late 14c.).
capture (v.)
"take or seize by force or stratagem," 1779, from capture (n.); in chess, checkers, etc., "win by ingenuity or skill," 1819. Related: Captured; capturing. Earlier verb in this sense was captive (early 15c.).
checker (n.1)
mid-13c., "game of chess (or checkers);" c. 1300, "a chessboard, board with 64 squares for playing chess or similar games; a set of chessmen" (all now obsolete), a shortening of Old French eschequier "chessboard; a game of chess" (Modern French échiquier), from Medieval Latin scaccarium "chess-board" (see check (n.1)).
Meaning "pattern of squares" is late 14c. Meaning "a man or piece in the game of checkers" is from 1864. British prefers chequer. From late 14c. as "a checked design." The word had earlier senses of "table covered with checked cloth for counting" (late 12c. in Anglo-Latin), a sense also in Old French (see checker (n.2)).
backgammon (n.)
board game for two persons, 1640s, baggammon, the second element from Middle English gamen, ancestor of game (n.); the first element (see back (adv.)) apparently is because pieces sometimes are forced to go "back." Known 13c.-17c. as tables.