Mavi Boncuk |
AVAM: commons, common people,
hoi polloi EN [1] (ّﻋﻮﺍﻡ) i. (fromAR ‘āmme “herkes, halk”ın çoğul şekli
‘avāmm) 1. Halkın alt tabakası. Karşıtı: HAVAS: Gitti âdil beyler kalan avamdır
(Pir Sultan Abdal). Sen de tıpkı onun gibi milletini avam, havas diye ikiye
ayırmadın (Ömer Seyfeddin). Küstahlık, acelecilik, zevzeklik, bunlar avam
tabiatıdır (Ahmet Kabaklı). 2. Halk,
umum, herkes: Ev midir ol ki şeban-rûz avam / Geh gire geh çıka gûyâ hamam (Âlî
Mustafa Efendi). Avam nazarında büyümek ister misiniz? (Cenap Şahâbeddin).
Avam-firib (ﻋﻮﺍﻣﻔﺮﻳﺐ) birl. sıf. ve i. (Fars. firіb “aldatan” ile) Halkın hoşuna gidecek şekilde hareket eden, halkı kandırıp aldatan (kimse), demagog.
Avam-firîbâne (ﻋﻮﺍﻣﻔﺮﻳﺒﺎﻧﻪ) birl. sıf. ve zf. (Fars. -āne ekiyle) Halkı aldatacak, oyalayacak şekilde: On derste zenginlik gibi isimler taşıyan avam-firîbâne kitapları elbette görmüşsünüzdür (Ahmet Hâşim).
Avam-pesend (ﻋﻮﺍﻡﭘﺴﻨﺪ) birl. sıf. (Fars. pesend “beğenen, beğenilen” ile) Halk tabakasınca beğenilen.
Avam-pesendâne (ﻋﻮﺍﻡﭘﺴﻨﺪﺍﻧﻪ) birl. sıf. ve zf. (Fars. -āne ekiyle) Halkın
beğeneceği şekilde, basit: Hikâyenin tarz-ı tahrîrine îtinâ ve manzûmeler ilâve
edilmiş ise de mevzû pek avam-pesendâne ve cümleler, muhâvereler gayr-i
tabiîdir. Kocakarı hikâyelerinin tarz-ı edîbânede yazılmışıdır (İbnülemin
Mahmut Kemal).
A’VAM: (ﺍﻋﻮﺍﻡ) i. (Ar. ‘ām “sene”nin çoğul şekli a’vām) Yıllar, seneler: Haşre dek ola salât ile selâm / Güzer ettikçe şühûr u a’vam (Hâkānî’den).
AVÂMÎ: (عوامی) sıf. Halkın alt tabakasına özgü, sıradan insanlara mahsus: Eski Rejim zamanında gündelik hayatın avâmî ritüelleri olarak görülen, doğadaki dirilişin, baharın gelişinin kutlandığı ağaç dikme törenleri, şarkılar, festivaller ve karnavallar, bir anda devrimci propagandanın enstrümanları hâline getirilmiştir (Toplumsal Tarih).
AVÂMİL: (ﻋﻮﺍﻣﻞ) i. (Ar. ‘āmil’in çoğul şekli ‘avāmil) 1. Âmiller, sebepler: Elhâsıl bütün avâmil mes’ûdiyeti vâdediyordu (Cenap Şahâbeddin). 2. Arapça’da kelime sonlarının okunuşuyle ilgili konuları ihtivâ eden gramer bölümü: Sonra İmam İlyas Hoca’dan avâmil okumaya başladım (Kâtip Çelebi’den Seç.).
AVÂMÎLEŞMEK geçişsiz f. (< avâmî+leş-mek) Sıradanlaşmak, alt sınıflara özgü bir durum almak: Bu kültürel demokratikleşme dillerin, işi “yazar” olanlarca işlenmesini, inceleştirilmesi misyonunu da anlamsızlaştırıyor: diller gittikçe avâmîleşiyor (Yeni Şafak).
AMME: (ﻋﺎﻣّﻪ) i. (fromAR ‘umūm > ‘āmm “herkese âit, umûmî”den
‘āmme) Umum halk, kamu, herkes: “Ârâ-yı âmme: Herkesin fikri.” “Kabûl-i âmmeye
mazhar olmak: Herkes tarafından kabul edilmek.” Umûmî menfaate, amme hizmetine
kendisini kul köle etmiş bir aziz (Refik H. Karay).
Amme dâvâsı: hukuk. Emniyet düzenini bozanlar ve suç işleyenler için yetkili makamlarca cezâ mahkemelerinde
açılan dâvâ, kamu dâvâsı. Amme hizmeti: Toplum düzenini korumak, genel
ihtiyaçları ve menfaatleri sağlamak maksadıyle yapılan hizmetlerin tamamı, kamu
hizmeti. Amme hukūku: Devletle kişiler arasındaki ilişkileri ve kişinin devlet
karşısındaki hak ve yetkilerini belirten hukuk kolu, kamu hukūku. Amme idâresi:
Kamu yönetimi.
ASİL gentle, royal, noble, aristocrat EN [2] (ﺍﺻﻴﻞ) sıf. ve i. (Ar. aṣālet “köklü olmak”tan aṣіl)
1. Asâlet sâhibi, soylu
(kimse), necip: “Asiller sınıfı.” Eski asil bir âileye mensuptu (Hüseyin R.
Gürpınar). 2. sıf. Şerefli, yüce, saygı değer: “Asil davranış.” “Asil hareket.”
3. Bayağı olmayan, kibar: İhtiyarda ve ihtiyarlıkta tükenmek üzere olan ömrün
çehreye işlediği bir derin güzellik ve asil bir mânâ vardı ki… (Sâmiha
Ayverdi). 4. i. Bir işin gerçek sâhibi. Karşıtı: VEKİL: “Hukuk nazarında vekil
asil gibidir.”
Asîlâne (ﺍﺻﻴﻼﻧﻪ) sıf. ve zf. (Fars. -āne ekiyle) Asil olana yakışacak şekilde, kibarca: “Asîlâne tavır.” “Asîlâne hareket.” O ne vaz’-ı kibârâne, ne asîlâne, bâhusus o ne tavr u edâ-yı istiğnâ-kârânedir (Recâîzâde M. Ekrem)
SOYLU sıf. ve i.1. Hükümdar soyundan gelen veya bir hükümdar tarafından verilen bâzı imtiyaz ve unvanlara sâhip olan (kimse), asil: “Soylular sınıfı.” Sağ olun soylu efendim, Allah zâtını belâdan korusun! (Kemal Tâhir). 2. İyi ve köklü bir soydan gelen (kimse), necip, asil. 3. Ruh ve mânâ bakımından üstün, hürmete lâyık, şerefli, haysiyetli, yüce (kimse), asil.
Soylu soplu: Soyu temiz, iyi
tanınmış eski, köklü bir âileye mensup.
SOYLULUK: i. nobility, gentility, EN[3] Soylu olma durumu, asâlet.
[1] commons (n.) mid-14c., "the people collectively," especially "the common people as distinguished from the rulers and nobility and the clergy; the freemen of England as represented in Parliament" (late 14c.), from common (n.). Meaning "the lower house of Parliament, consisting of commoners chosen by the people as their representatives" is from early 15c. House of Commons is from 1620s. Meaning "provisions for a community or company" is from mid-14c.
common (n.) c. 1300, "a fellowship or brotherhood; early 14c., "people of a community or town, freemen, citizenry;" late 15c., "land held in common," from Old French commune and Medieval Latin communia, and partly from common (adj.). Also compare commons. Latin communis "common, general" (adj.) also served as a noun meaning "common property; state, commonwealth."
commoner (n.) late 14c. (mid-14c. in Anglo-French), "one of the common people, a member of the third estate," agent noun from common (v.) "participate in common, associate or have dealings with" (mid-14c.), from common (adj.). From mid-15c. as "member of the House of Commons."
hoi polloi (n.) 1837, from Greek hoi polloi (plural) "the people," literally "the many" (plural of polys, from PIE root *pele- (1) "to fill"). Used in Greek by Dryden (1668) and Byron (1822), in both cases preceded by the, even though Greek hoi means "the," a mistake repeated often by subsequent writers who at least have the excuse of ignorance of Greek. Ho "the" is from PIE *so- "this, that" (nominative), cognate with English the and Latin sic. From the adjective agoraios "pertaining to the agora; frequenting the market" Greek had hoi agoraioi "loungers in the market, loafers, common, low men."
[2] gentle (adj.) early 13c., gentile, gentle "well-born, of noble rank or family," from Old French gentil/jentil "high-born, worthy, noble, of good family; courageous, valiant; fine, good, fair" (11c., in Modern French "nice, graceful, pleasing; fine, pretty") and directly from Latin gentilis "of the same family or clan," in Medieval Latin "of noble or good birth," from gens (genitive gentis) "race, clan," from root of gignere "beget," from PIE root *gene- "to give birth, beget," from PIE root *gene- "give birth, beget," with derivatives referring to procreation and familial and tribal groups.
Sense evolved in English and French to "having the character or manners of one of noble rank or birth," varying according to how those were defined. From mid-13c. in English as "gracious, kind" (now obsolete), manners prescribed for Christian or chivalrous nobility. From late 13c. as "courteous, polite, well-bred, charming;" c. 1300 as "graceful, beautiful." Meaning "mild, tender; easy; not harsh" (of animals, things, persons) is from 1550s. Older sense remains in gentleman, and compare gentile (adj.), an alternative form which tends to keep the Biblical senses of the Latin word (though gentle in Middle English sometimes meant "pagan, heathen"), and genteel, which is the same word borrowed again from French. From 1823 as "pertaining to the fairies."
[3] gentility (n.) mid-14c., "nobility of birth, gentle birth," from Old French gentilité (14c.), from Latin gentilitatem (nominative gentilitas) "relationship in the same family or clan," from gentilis "of the same family or clan" (see gentle; also compare gentry). From 1640s as "social superiority." Meaning "state of being gentile" is rare.