Tütün İskelesi is not the spot where Mustafa Kemal landed in Samsun on May 19, 1919 but points to Amecian commercial presence[*] in the area which turns out to be one of the reasons of 7 June 1922 | US Greek Joint Naval Bombardment of Samsun.
[*] See: University of Richmond UR Scholarship Repository Master's Theses
Student Research 12-1988
The role of the tobacco trade in Turkish-American relations, 1923-29. Robert Carey Goodman
EXCERPTS
"... Though not as aggressive as the American industry, the Turkish industry was not entirely static. Better cultural techniques and seed selection had improved quality. A Russian emigre named Penick was credited with bringing seeds of high-quality Macedonian tobacco to Izmir in 1880. Prior to 1880, the entire Aegean region of Anatolia produced only about 850,000 pounds of tobacco, but by 1884 over 1,000,000 pounds were produced in the Ephesus district alone. The volume of production increased because the Ottoman Empire's tobacco was in demand in Europe, and increasingly, in America. [John Corrigan, Jr. (Consul, Izmir), "Tobacco Industry of Smyrna," Report No. 34, 1 June 1927, RG 84, Consular Post Records Smyrna, NA, file 861.33 Field Crops-Tobacco, p. 21 (Record Group hereafter cited as RG; Consular Post Records] ...
In the early twentieth century, innovative product development in the United States created a demand for larger amounts of aromatic tobacco. In 1905 the Liggett & Myers Tobacco Company introduced Fatima cigarettes, one of the first "Turkish blend" cigarettes. Fatimas contained aromatic and domestic tobaccos in equal measure, a mixture 6 which "toned down" the perfumy aromatic tobacco. According to the company's advertising, 3.5 billion Fatima cigarettes were sold during its first year alone...R. J. Reynolds bought most of its aromatic tobacco through the Standard Commercial Tobacco Company, established in 1910. Headquartered in New York City, Standard Commercial claimed to be the· 11world 1 s largest dealer in Turkish leaf," and served Reynolds and other companies' aromatic needs for over a decade. The company's Greek president, Ery Euripides Kehaya, maintained offices and 8 warehouses in several cities in Greece; in Sofia, Bulgaria; and in Izmir, Turkey...
Despite the lack of official diplomatic relations, a number of factors favored increased Turkish-American trade after the Turks surrendered unconditionally to the Allies on 30 October 1918 (Armistice of Mudros). In December 1918, the United States sent a diplomatic mission, known as the High Commission, to Turkey. This did not constitute a formal restoration of relations, but it did renew official representation of American interests in Turkey. Turks distinguished between America and other Great Powers: Americans were not interested in controlling Turkish lands and had no political aspirations in the region.31 Indeed, Point Twelve of President Woodrow Wilson's Fourteen Points stated that the Turkish portions of the ottoman Empire should be assured a secure sovereignty. This positive perception of Americans opened doors for American businessmen in Turkey. Other factors increased American trading potential as well. The American merchant fleet was in a position to handle more of the trade between the states; shipping was not controlled by a third party, as it had been in the late nineteenth century by an English shipping monopoly, the Levant Company.The United States had relatively more capital available than war-ravaged European states. Most important, though, was a 70% decrease in the value of the Turkish lira between 1915 and 1919.34 For political, logistic, and economic reasons, Americans could enter the Turkish market-place more effectively than ever before. American's desire to expand trade with Turkey grew just as much as their capability to trade did. In the years immediately after World War I, cigarettes became as popular as other forms of tobacco; consumption of cigarettes reached almost two pounds per person. As w. A. Whitaker, Vice-President of Standard Commercial, wrote: "it was the introduction of Turkish tobacco into the American blend which more than any other factor started the American cigarette on the upward stride....Thus, immediately after the war, potential and desire combined to make the United States the largest importer of all Turkish goods and of Turkish tobacco, replacing Austria-Hungary, which had imported the most Turkish tobacco before the war....
Americans played a negligible role in the GrecoTurkish War. President Woodrow Wilson had called for Turkish sovereignty at the Paris Peace Conference, but Britain's David Lloyd George persuaded him to acquiesce in the British-supported Greek invasion. When the Greek troops disembarked at Izmir, the battleship u.s.s. Arizona and five American destroyers were in the harbor, but the American military forces took no part in the subsequent fighting...
Admiral Mark L. Bristol, the American high commissioner in Turkey (1919-27), believed that only through representation to Ataturk's new government could American economic interests in Turkey be protected.49 With this in mind Bristol ordered Julian E. Gillespie, the assistant trade commissioner, from Istanbul to Ankara.SO Gillespie made an "unofficial" trip, a ploy enabling the United States to deny that it recognized the Ankara government, while at the same time providing some sort of representation. Gillespie's journey from December 1921 to February 1922 focused on "questions relating to general economic prospects in Turkey and to particular conditions that might affect American trade and business." The satisfactory responses Gillespie received prompted the State Department to send an official representative, Robert Imbrie, to Ankara in 1922, presumably to protect American commerce. According to Imbrie, however, "American commercial interests, except for tobacco, were negligible.The concerns of this only significant American interest in Turkey took two forms. First, American companies worried that the nationalist regime would try to finance its efforts with the companies' stocks of tobacco. In 1922 the London Times reported that the Turkish nationalist government had ordered the confiscation of all abandoned stocks of tobacco and the requisition of 15% of all other tobacco holdings. on 25 July 1922 the United States Commerce Department notified the major American tobacco companies of a nationalist decree to this effect. The Commerce Department's communication caused considerable anxiety within American Tobacco Company's management in the United States, because Ataturk's forces already occupied Samsun, the center of an important tobacco growing region in on the Black Sea. Jonathan H. Holmes of American Tobacco expressed the concern to Secretary of State Charles Evans Hughes that the Turks would requisition a million pounds of tobacco stored by the company in the Samsun region. Admiral Bristol tried to dispel the fears of American cigarette manufacturers. He cited the assurances of an American tobacco buyer in Turkey that no tobacco had been requisitioned in Samsun, despite a threat of such action in 1921, and that no grounds for continued concern existed such assurances, however, did little to console the men who feared the steps Ataturk's militaristic, nationalistic government might take to finance its war and secure its rule. "
THIS BRINGS THE DISCUSSION TO 7 June 1922 | US Greek Joint Naval Bombardment of Samsun
Mavi Boncuk |
The operations of the Greek fleet along the Black Sea coast throughout the war were limited for objective and political reasons. The coast from Heraclea to the Georgian / Soviet border remained nominally under the sultan's control, but in operational terms it was under the jurisdiction of the Royal Navy. The reconnaissance exits of the ships of the Greek fleet only stated the facts of the alleged genocide of the Pontic Greeks. The exits of the ships of the fleet could not stop the genocide itself, just as they could not provide significant assistance to the surviving inhabitants of Pontus and the Pontic partisans hiding in the mountains.
In the last year of the war, the Greek fleet carried out its largest operation in the Black Sea. On May 31, 1922, a raid on Samsun was carried out. By that time, the city had become a center for supplying the Kemalists with cargo coming from Soviet Russia, and a large number of small ships for these transportation were based in its port. In addition, the Sultan's ammunition depots were located in the city, which, however, were freely used by the Kemalists. To neutralize this Kemalist supply base, a squadron was formed, which included the cruiser Averof , the destroyers Ierax and Pantir , and the auxiliary cruisers Adriaticos and Naxos. The squadron, on board the battleship Averof which was headed by Ipitis. Admiral Ipitis, before the start of the shelling, maintaining diplomatic and military etiquette, in order to avoid civilian casualties and despite the Turkish atrocities against the Greek population, gallantly informed the Turkish authorities about which port and city facilities would be fired upon. As a result of the shelling, weapons and ammunition depots, piers and moored ships, oil and gasoline tanks, barracks on Charchamba Hill, customs and port authorities were destroyed. During the shelling, the minaret and the house of the governor Faik-bey were damaged.
Naval Units
Georgios Averof[1]
destroyer Naxos
Kilkis
Leon
2 cruisers
4 minesweepers
On May 25, 1922 (Old Style) a squadron of the Greek Royal Navy bombarded Samsun. The squadron was composed of five vessels, namely “Averof”, “Panthēr” (=Panther), “Ierax” (=Hawk), “Adriatikos” (=Adriatic) and “Naxos” (=Island of Naxos).
On May 25, 1922 (Old Style) a squadron of the Greek Royal Navy
bombarded Samsun. The squadron was composed of five vessels, namely
“Averof”, “Panthēr” (=Panther), “Ierax” (=Hawk), “Adriatikos” (=Adriatic) and
“Naxos” (=Island of Naxos).
USS Sands[2]
USS McFarland[3]
USS Sturtevant[4]
Commanders
Ioannis Ipitis[5]
Charles Vriasco
Preston B. Haines
The Bombardment of Samsun was a naval operation carried out by the Greek Navy and the United States Navy against the Turkish town of Samsun in 1922. The ships fired 400 rounds at the town, and in return the single Turkish cannon in the town fired back 25 rounds.[The bombardment lasted almost three hours (15:02–18:00). There were several reasons for the bombardment. One of them was to assist Greek rebels who were fighting Turkish forces in the area. Another reason was to disrupt the consignment of weapons and ammunition into inner Anatolia. Moreover, Turkish sailing boats were seizing Greek ships in the Black Sea and putting them into Turkish service.Recently a large Greek ship named Enosis had been taken over by one Turkish officer and five soldiers on 25 April 1922. The protection of US tobacco merchant warehousing was considered
In the end, the attack did not cause any damage to the Turkish logistical system or military material, though it caused damage to civilian properties and loss of civilian lives.The ships stayed in Samsun until being recalled to Constantinople. Around 8 pm, US Navy Admiral Robert L. Ghormley went ashore, accompanied by a pharmacist, to see if any Americans were injured or dead.
The New York Times reported the incident on 11 June 1922, stating that the Greeks claimed the firing was directed against the ammunition dumps. The newspaper further mentioned that few lives were lost and the warehouse of the American Tobacco Company was slightly damaged.
The Times published another article about the incident on 12 June. The article said that the commander of an American torpedo boat destroyer at Samsun reported, contrary to the Greek report, that there were 90 casualties as a result of the bombardment and a portion of the town was destroyed. The ammunition depots belonging to the Turks, which were situated three miles inland, were not damaged.
Civilian properties damaged or destroyed by the bombardment included:
the governor's office destroyed
the house of the Greek priest partially damaged
three houses belonging to local Greeks destroyed
one shop (Alston) partially damaged
one shop belonging to a Greek destroyed (worth 30,000 liras)
25-26 houses belonging to Turks destroyed
19 houses belonging to Turks damaged
19 barges damaged (cost of repairs worth 1,500 liras)
Armenian church and its orphanage damaged
one sentry house destroyed
a depot belonging to the local merchants destroyed
gasoline and kerosene in the petroleum depot belonging to the municipality burned, with the following containers of fuel listed:
9,496 tinplate containers of American kerosene
19,800 tinplate containers of Russian kerosene
41,700 tinplate containers of kerosene,
6,000 kg of Russian gasoline
33,000 kg of gasoline belonging to the municipality
8,368 kg of mercantile gasoline
As a result of the bombardment, there were four dead and three wounded among the civilians.
[1] Georgios Averof (Θ/Κ Γεώργιος Αβέρωφ) is a modified Pisa-class armored cruiser built in Italy for the Royal Hellenic Navy in the first decade of the 20th century. The ship served as the Greek flagship during most of the first half of the century. Although popularly known as a battleship (θωρηκτό) in Greek, she is in fact an armored cruiser (θωρακισμένο καταδρομικό), the only ship of this type still in existence.
The ship was initially ordered by the Italian Regia Marina, but budgetary constraints led Italy to offer it for sale to international customers. With the bequest of the wealthy benefactor George Averoff as down payment, Greece acquired the ship in 1909. Launched in 1910, Averof arrived in Greece in September 1911. The most modern warship in the Aegean at the time, she served as the flagship of admiral Pavlos Kountouriotis in the First Balkan War, and played a major role in the establishment of Greek predominance over the Ottoman Navy and the incorporation of many Aegean islands to Greece.
The ship continued to serve in World War I, the Greco-Turkish War of 1919–1922, and the interwar period, receiving a modernization in France in 1925 to 1927. Following the German invasion of Greece in April 1941, Averof participated in the exodus of the Greek fleet to Egypt. Hopelessly obsolete and prone to mechanical breakdowns, she nevertheless spent the next three years as a convoy escort and guard ship in the Indian Ocean and at the Suez Canal. In October 1944, she carried the Greek government in exile back to liberated Athens, after the withdrawal of the German army.
In 1952, she was decommissioned, before being moved to Poros, where she was berthed from 1956 to 1983. From 1984 until today, she has been reinstated on active duty as museum ship in the Naval Tradition Park in Faliro.
[2] The first USS Sands (DD-243/APD-13) was a Clemson-class destroyer in the United States Navy during World War II. She was the first ship named for Benjamin F. Sands and his son, James H. Sands.
[3] USS McFarland was named for American Civil War sailor and Medal of Honor recipient John McFarland.
McFarland was laid down on 31 July 1918 and launched on 30 March 1920 by the New York Shipbuilding Corporation; sponsored by Miss Louisa Hughes; and commissioned on 30 September 1920. McFarland remained in the Black Sea and eastern Mediterranean area until spring 1923. During that period she performed quasi-diplomatic and humanitarian roles necessitated by the aftermath of World War I. She participated in the Samsun bombardment and cruised regularly to Black Sea and Anatolian ports, distributing American relief supplies to Russian, Greek, and Turkish refugees, providing transportation, mail, and communications facilities.
[4] USS Sturtevant (DD-240) was a Clemson-class destroyer in the United States Navy during World War II. She was the first ship named for Albert D. Sturtevant. Sturtevant was laid down on 23 November 1918 and launched on 29 July 1920 by the New York Shipbuilding Corporation; sponsored by Mrs. Curtis Ripley Smith; and commissioned at the Philadelphia Navy Yard on 21 September 1920.
On 16 June 1921, the destroyer was reassigned from the Adriatic detachment to the Constantinople detachment, and, three days later commenced docking and overhaul at Constantinople. During this assignment, Sturtevant conducted drills in the Sea of Marmara, between the twin straits, the Dardanelles and the Bosphorus, and operated in the Black Sea. She visited Samsun, Turkey; Burgas, Bulgaria; and Sulina and Brăila on the coast of Romania. From 25 October to 28 November, she flew the flag of Admiral Mark L. Bristol. Following this duty, the ship visited the ports of Beirut and Jaffa and then Alexandria, Egypt, and the Isle of Rhodes. In late December, she returned to Turkey at Samsun, thence to Constantinople in January 1922, before reentering the Black Sea to visit southern Russia.
From 1921 to 1923, the Russian Civil War and a drought brought a great famine to Russia, particularly to the usually food-rich Volga region of southern Russia. America responded with nearly 1,000,000 short tons (910,000 t) of food which the Bolsheviks accepted, often as surreptitiously as possible. Sturtevant investigated potential ports of debarkation in southern Russia for the supplies soon to be shipped by the American Relief Administration. To this end, she visited Odessa, Sevastopol, Novorossiysk, Theodosia, and Yalta between early February and mid-April. Thereafter, through the end of the year, she made voyages across the Black Sea to various Russian ports in conjunction with the relief operation. She stopped at numerous other foreign ports on the voyages, including Samsun, Trebizond, and Mudanya, Turkey.
[5] Ioannis Ipitis was a Greek admiral and writer. He served as Chief of the General Staff of the Navy from 1917 to 1920 as well as from November 9, 1920 to April 26, 1921. After the end of the First World War and under the mandate of the Entente, the Greek army landed on the western coast of Asia Minor. In the subsequent Second Greco-Turkish War, the Greek fleet had no real enemy at sea and limited itself to supporting the landing of troops, patrolling and inspecting foreign merchant ships in the Aegean Sea and several Turkish ports. The November 1920 elections were held by the monarchist People's Party under the slogan "We will bring our guys home." Having received the support of the then significant Muslim population, the monarchists won the elections. The victory of the monarchists dealt an unexpected and terrible blow to the foreign policy positions of Greece and became a fatal event for the Greek population of Asia Minor. The allies warned that if the Germanophile Konstantínos I returned to Greece, they would stop financial aid[ and freeze loans. The return of Konstantínos to the country freed the allies from their obligations towards Greece. Winston Churchill, in his work The Aftermath: 1918–1922 (pp. 387-388), wrote:
The return of Constantine severed all allied ties with Greece and annulled all obligations except legal ones. We have made many commitments with Venizelos . But with Constantine, none. Indeed, when the first surprise passed, a sense of relief became evident in the leadership circles. There was no longer a need to follow the anti-Turkish policy.
Finding no solution to the problem with the Greek population of the west of Asia Minor, the new government continued the war.
Rear Admiral I. Ipitis, being a monarchist, was appointed chief of the general staff of the fleet. Ipitis remained in this post until April 26, 1921,after which he assumed command of the Second Fleet Squadron, based in Constantinople.
See article in its original context from | June 12, 1922, Page 3
90 CASUALTIES IN SAMSUN.; American Officer's Report Differs From Greek Account of Bombardment June 12, 1922 Credit...The New York Times Archives See the article in its original context from June 12, 1922, Page 3
Doç. Dr., Fırat Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü.
Giriş
Anadolu’nun dışa açılan kapılarından biri olan Samsun, İstiklal Harbi sırasında bu yönüyle daha da bir önem kazanmış, İstiklal Harbi’nin sonucu açısından hayati bir konuma gelmişti. Çünkü Anadolu’da oluşan Kuvay-ı Milliye hareketi işgalciler tarafından ablukaya alınmıştı. Anadolu’nun dış dünya ile irtibat kurabildiği tek aralık kapı Karadeniz kıyılarıydı ki; Karadeniz’de de İtilaf filolar cirit atıyordu. Bu ablukayı delmenin yolları bulunmuş, Trabzon, Ereğli, İnebolu, Giresun, Ordu gibi Samsun limanı da Anadolu’nun dışa açılan kapısı olduğu gibi, Anadolu’ya giriş kapısı rolünü de üstlenmişti. Güney ve batı bölgeleri işgal edilen Anadolu’ya, kısmen İtilaf kontrolünde bulunan doğudan da önemli bir katkı beklenilmiyordu. İstanbul ve Sovyet Rusya ile kurulacak irtibat için coğrafi, askeri ve siyasi şartlar da bu bölgeyi işaret ediyordu. Bu yapısıyla Samsun, Milli Mücadele için olduğu kadar onu bastırmaya çalışanlar için de önem arz ediyordu. Sevr’in uygulanması için Anadolu içlerine girilecekse buralardan girilecekti. Hiç olmazsa Türklerin direnişi abluka ve tecritle yenilecekti. Bunun gerçekleşmesi de bu kapıların sıkı sıkıya kapatılmasına bağlıydı. Bütün bunların dışında, İtilaf Devletlerinin her biri, hatta Amerika, Anadolu’da bir şekilde bulunarak bölgede ekonomik, siyasi, askeri çıkarlar edinebilmek ve bunları yönlendirebilmek adına, Samsun ve benzeri şehirleri kontrol etmek istiyorlardı. Karadeniz suları ve çevresindeki gelişmeleri kontrol etmek isteyen ve Ukrayna limanlarında tutunamayan İtilaf güçleri için de Karadeniz’in Anadolu kıyıları daha bir önem kazanıyordu. Karadeniz limanları Kafkaslar, Rusya, Anadolu ve Balkan politikaları ve hatta Orta ve Yakın Doğu siyasetlerinin yönlendirilmesi için stratejik önem taşıyordu. Samsun ticari ve sosyal hayatıyla da bu çerçevede öne çıkan, önemsenen, kontrol edilmek istenen bir şehirdi. Yani, Ekonomik beklentiler de Samsun’un önemsenmesinde rol oynuyordu. Ecnebi şirket ve firmaları şehir üstünde yoğun bir rekabete girmişlerdi. Amerikalıların Samsun’a ilgisi ve limanda sürekli bir filo bulundurmaları da bu çerçevede bir uygulamaydı. Samsun’a gösterilen teveccühün sebepleri kısaca bunlardı. Mütareke imzalandıktan kısa süre sonra İtilaf donanmaları tarafından ziyaret edilmişti.
1. Türk-Amerikan İlişkilerinin Başlaması ve Milli Mücadele Dönemi
Türk-Amerikan ilişkileri 1830’da Amerikan gemilerine Karadeniz’e çıkış hakkı verilmesi ve 1831 ticaret antlaşmasıyla canlanmışken, Birinci Dünya Savaşı öncesinde zayıflamıştı. Savaş sonrasında Wilson Prensipleri çerçevesinde, Türk kamuoyunun Amerika’ya sempati ile yaklaşması ve savaş sonrası boşluğunun doldurulması konusunda, Amerika’nın bölgeye yönelmesi sayesinde ilişkiler bir nebze canlanmıştı. Birinci Dünya Savaşı sonunda, Aralık 1918’de Mister Lewis Heck Amerikan Büyükelçiliğine yerleşti. Londra’daki Amerikan deniz komutanlığı da Mack Lambert Bristol’ü Amerikan Yüksek Komiseri olarak İstanbul’a görevlendirdi. 24 Ocak’ta İstanbul’a gelen Bristol, 28 Ocak’ta forsunu Scorpion yatına çekti. Sonraki yıllarda en kıdemli komutan olarak, Türk-Müttefik ilişkilerinde Bristol aracılık etti.1 Savaş sonrası projelerinde Amerika toprak isteğinde bulunmamıştı. Toprak paylaşımı ile ilgilenmiyordu. Amerika’yı bölgeye çeken, geniş ticari imkanlar, Hıristiyanlık ve Ermeni meseleleriydi.2 Amerikalı görevli ve diplomatların, veyahut tüccar ve misyonerlerin ilgi alanları içinde Hıristiyanların kurtarılması, Pontusçulara destek, Merzifon Amerikan Koleji’nin korunması, Samsun’daki American Tobacco Company’nin ( Amerikan Tütüncülük Şirketi) ve petrol şirketlerinin ve temsilcilerinin güvenliğinin sağlanması3 yer alıyordu. Samsun’da Amerikan Yakındoğu Yardım Teşkilatı’nın da bir deposu vardı. 1919 yılı başlarından itibaren Amerikan iş adamları Amerikan donanmasının desteğinde Türkiye’ye geldiler. Muhripler adeta bölgedeki ekonomik kaynaklarını geliştirmeleri için iş adamlarının hizmetindeydi. İş adamlarını gidecekleri yerlere götürüyorlar, iktisadi konularda bilgi toplayıp ajanlık yapıyorlar, Amerikan sermayesini korumak için her türlü çabayı gösteriyorlardı. Amerikalıların Samsun limanında üslenip, en az bir savaş gemisini bu limanda sürekli bulundurmalarında Amerikan Tütüncülük Şirketi önemli bir etkendi. Amerikan Donanma Bakanlığı yönetime, donanma desteği olmadan amerikan sermayesinin Karadeniz ve Yakındoğu’da barınamayacağını söylüyor, bu desteğin sağlanması ve sürdürülmesini istiyordu.4
Amerika’nın Karadeniz’de bulunma sebeplerinden biri de Sovyet Rusya karşıtlığıydı. Rusya’da Sovyet yönetimin düşürülmesi konusunda Avrupalılarca bölgeye sürüklenmişti. İngiltere ve Fransa ile birlikte biraz da isteksizce Anti-Bolşevik cepheye katılan Amerika’nın kendi özgü sebepleri de vardı. Daha 26 Ocak 1918’de Amerika’nın Moskova temsilcisi5 bu cephede yer alınması gereği üzerinde durmuştu. Yardım kuruluşları ile iş birliği içinde çalışmalarını sürdüren Amerika 1919 yazında bölgedeki deniz gücünü arttırmış, Mersin, Beyrut, Sivastopol, Batum ve Samsun limanlarında faaliyetlerini yoğunlaştırmıştı. Köstence ve Varna limanlarında da muhabere merkezi olarak kullanılmak üzere muhripler yerleştirildi. Bu muhriplerin yerleri ve personeli zaman zaman değiştiriliyordu. 1919 Ağustos ayında bölgedeki Amerikan muhribi sayısı 12’ye yükselmişti. 25 Haziran’da Amiral Bristol, Standart Petrol Şirketi’nden Mr. Tomas ve New York Milli Bankası’ndan Mr. Hutchhins Samsun’a bir ziyarette bulunup, yerli bir Rum’u petrol işleriyle görevlendirip, %3 komisyon vermişlerdi. Ziyaretçilerin kimlikleri Amerika’nın bölgeye verdiği önemin de göstergesi olmalıydı. Karadeniz’e açılan İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan gemileri sık sık Samsun’a uğrarlardı. Ancak Amerikalılar Samsun limanını sürekli üs haline getirip, en az bir savaş gemisini bu limanda sürekli bulundurdular. İstanbul’daki Amerikan donanmasından gemiler bu görevi 1919-1922 yılları arasında nöbetleşe yerine getirdiler. Bu çeşit üslerden biri de Batum’du. Amerikan malları ve özellikle petrolü Anadolu pazarını neredeyse tekeline almış, 6 Türk limanları Amerikan mallarından örneklerle dolmuştu.7 Bu gemilerin tabidir ki, istihbarat ve bilgi toplamak gibi misyonları da göz ardı edilmemelidir. Bu tip faaliyetlerde özellikle İngiliz-Amerikan iş birliğinin güçlü bir şekilde sağlandığı da görülmektedir.8 İngilizler, 1919 Yılı Eylül ayında Samsun ve çevresinden çekilirken, bilgi akışını sağlamak için bir telsiz bırakmışlar, 1920 Nisan ayı başında bu telsiz ve görevlisini de götürmüşlerdi. Artık İngiltere de Yunanistan gibi Karadeniz’e devriye çıkararak durumu kontrol altında tutmaya çalışıyordu. Amerika ise, Samsun’da sürekli bulundurduğu bir muhrip ile durumu daha çok bir gözlemci gibi takip etmektedir. Yani savaşçı ve saldırgan bir tavır takınmadan çıkarlarının takipçisi olmuşlardır. Ankara ile ticari ilişkiler kurmak için bazı girişimlerde de bulunmuşlardır. Resmi politika seviyesinde olmasa da, bazen Milli Mücadele hareketine sempati ile baktıkları da olmuştur. Batum vapuru mutat seferlerinden birinde, Samsun’a cephane yüküyle geldiği zaman, 211 No'lu Amerikan muhribinin mürettebatı, Batum ve mürettebatını gıpta ile izleyip, ayakta alkışlamışlardır. Zaman zaman Yunan gemilerinin limana girmelerini ve hareketlerini Amerikalıların önlediğine şahit oluyoruz. 12 ve 29 Temmuz 1921 günlerinde Samsun limanına girip, şehri bombalamak isteyen Yunan Gemileri Amerikan muhribince engellenmişti.9 Amerikalıların bu limanları sürekli kontrol altında tutmalarının bir sebebi de; Anadolu içlerinden gelecek gayri Müslimleri alıp götürmekti. “Anadolu’daki Hıristiyan nüfusun korkunç baskı ve zulüm gördüğü” propagandasının etkisiyle, Anadolu içlerindeki Ermeni ve Rumları Samsun’a çağırıyor, her türlü yardımın yapılacağını söylüyorlardı.10 Bu durum III. Kolordu’nun dikkatini çekmiş ve Sivas Valiliği uyarılmıştı.11 1920 yılı bahar aylarında Samsun’da nöbet tutan amerikan gemilerinin sayısı artmış, Samsun-Batum hattında seferleri yoğunlaşmıştı. 9 Mayıs’ta, Batum yönünden gelen bir Amerikan kruvazörü Samsun limanına girerek 130 kadar silahsız bahriyeli ile bando takımını şehre çıkarmıştı.12 III. Kolordu’nun ikazı da bu dönemlere rastlıyordu. San-Remo görüşmelerinde, Amerika’ya Ermeni mandasını kabul etmesi konusunda baskı yapılırken, Amerika mandaya sıcak bakmamıştı. Ancak, kurulacak Ermenistan’ın güvenliği ve yaşatılmasının önemi ve bunun için Karadeniz limanlarının vazgeçilmezliği üzerinde duruyordu. Sir A. Gedes’in Lord Curzon’a sunduğu 16 Mayıs 1920 tarihli raporda;13 Amerika Hükümeti’nin Ermenistan’ı koruyacağı, silah, cephane ve her türlü malzemeyi buraya sevk edecekleri, boşaltımın Karadeniz limanlarına Amerikan bahriyesi tarafından, Amerikan donanması korumasında yapılacağı, Türklerin yapacağı en ufak bir hareketin Amerikalılarca cezalandırılacağı konuları işleniyordu. 1920 yılı sonlarına kadar Samsun’daki istasyoner torpido ile bağlantılı seferler devam etmiş, limandaki torpido zaman zaman başkalarıyla nöbet değişimi yapmıştı. Samsun limanı hiç boş bırakılmamıştı. Amerikan donanmasına ait 233, 236, 238, 239 ve 246 No’lu gemiler ile Samsun Bombardımanı sırasında limanda bulunan Sands ve yardıma gelen Sturtevant sürekli Karadeniz’de, ama genellikle en az biri sürekli Samsun limanında bulundular.14
1920 yılı sonlarında Ankara, siyasi faaliyetlerde bulunduğu için Amerikan Yakındoğu Yardım Kurumu Komisyon Başkanı Albay J. F. Combs’u Samsun’da tutuklattı. Türk-Amerikan ilişkileri bu olay yüzünden gerginleşti. Bu arada Amerikan yönetimine Cumhuriyetçi Parti geçince Amerika yalnızlık politikasına dönmüş, Amerika’nın bölgedeki etkinliği azalmış olmasına rağmen, Amerikalıların gayri resmi de olsa, Ankara ile ilişki kurma çabaları devam etmişti. 26 Kasım 1920’de Amiral Bristol Samsun’a bir torpido göndermiş, torpido komutanı Mutasarrıf İbrahim Ethem Bey’le görüşmüş, Samsun’daki Amerikan temsilcisinin yarı resmi olarak görev yapması için izin istemişti. Verilen red cevabına rağmen, 30 Kasım’da torpido aynı istekle yeniden gelmişti.15 Bu girişimlerin daha sonraki yıllarda sonuç verdiğini görüyoruz. 1921 yılında Samsun limanında yine Amerikan gemileri nöbet tutmaktadır. Artık neredeyse nöbet değişimi aylık olarak standartlaşmıştır. Amerikalıların ve Bristol’ün Ankara’ya bakışı da daha yumuşaktır. Ocak ayında Samsun’a gelen 238 numaralı torpidonun kaptanı, nöbetini devralacağı torpidonun kaptanıyla birlikte Mutasarrıfla görüşerek, Türk Hükümeti’nin emirlerine uyacaklarını bildirdiler.16 Artık Ankara Hükümeti’nin Türk Hükümeti olduğunu kabul etmişlerdi. Amerikalıların Ankara ile ilişkileri güçlendirmek istemelerine karşılık, Ankara da Samsun limanında Amerikan gemisi bulunmasına ses çıkartmıyordu. Samsun limanındaki Amerikan gemileri zaman zaman Ankara ile Bristol arasında diplomatik görevler de üstleniyordu.
2. Samsun Bombardımanı ve Amerikalıların Tepkileri
Amerika’nın Türkiye politikası 1922 yılında da değişmiş değildi. Hem Ankara ile ilişki kurmak istiyorlar, hem de Ankara’yı resmen tanımak istemiyorlardı. Yine samsun limanında bekleyen Amerikan gemilerinin komutanları aracılığıyla diplomatik görüşmeler yapılıyordu. Bu dönemde Türk-Amerikan ilişkilerini Yunan gemilerinin Samsun’u bombardıman etmeleri hareketlendirdi. 7 Haziran’da Yunan gemileri Samsun’u bombaladıklarında, Türk yetkililerin, Amerikalıların şehirden alınması isteğine karşı çıkmaları Amerikalıları kızdırmıştı. Bu bombardıman hadisesinin biraz teferruatlı biçimde ele alınmasıyla meselenin iç yüzü ortaya çıkacaktır. Olay, 7 Haziran sabahı saat 09’da başlar. Yunan gemileri Averof ve Kılkış ile, 2 panter sınıfı muhrip, 2 yardımcı kruvazör, 4 mayın tarama gemisinden oluşan Yunan filosu Samsun önlerine gelir. Amerikan zırhlısı 248 No’lu SANDS de limandadır. Kıyıda, askeri eşyaların ve malzemenin içerilere taşınmasıyla uğraşılmaktadır.17 Olayın gelişimini Sands zırhlısının kaptanı R. H. Ghormley’in günlüğünden takip edelim. Ghormley , 7 Haziran’da saat 09.00 da kıyıya çıkıyor ve Johnson’un bürosuna gidiyor. Orada birilerinden Yunan gemilerinin açıkta olduğunu duyuyor. Johnson’a bütün Amerikalıları haberdar etmesini ve gemiye dönmesini, sonra bir subay gönderip Amerikalıların toplanıp toplanmadıklarını kontrol ettirmesini söylüyor. Hemen radyo ile Yunan kıdemli subayını bulup görüşme isteğinde bulunuyor. Naxos’a çıkıp Yunan subayı ile görüşüyor. Yunan subayı limandaki İtalyan ve Fransız bandıralı ticaret gemilerinin ateş hattından çekilmelerini istedikten sonra, Ghormley kentteki Amerikalıları çıkarmak için süre istiyor. Kentte çok sayıda yabancı ve birkaç bin Rum kadını olduğunu, bunların riske edilmemesini söylüyor. Yunan subayı, şehrin valisine bir mektubu olduğunu, bu mektubu götürürse okuyabileceğini, götürmezse kıyıya göndereceğini söyler. Ghormley mektubu götürmeyi, şehirdeki Amerikalılarla bir an önce ilişki kurmak niyetiyle kabul eder. Bu düşüncesini Yunan subayı ile paylaşmadığını da günlüğüne yazar. Kıyıya çıkar, Mutasarrıf (Faik Bey) ve askeri vali (Fırka Kumandanı Cemil Cahit Bey)18 ile telgrafhanede buluşurlar ve mektubu muhatabına verir.
Mektupta şöyle denilmektedir: “Naxos’un Bordasında Samsun Kenti Valisine, Yasal bir davranış içinde olan Yunan filosunun varlığı, Türklerin Hıristiyanlar üzerinde baskı ve zulüm uygulamasına gerekçe olamaz. Bu durumun devamı halinde Mustafa Kemal’in denetimi altında bulunan bütün kıyı boyunca Yunan filosu, ciddi karşılık verme hakkını kullanacaktır. Sizi uyarıyoruz. Vriacos, Kaptan, Yunan Kraliyet Filosu
Nakos’un Bordasında 25 Mayıs 1922 Samsun kenti Valisine, Yunan filosunu yöneten Amiral’in emirleriyle sizi bizim atadığımız Yunan subaylarından kurulu bir heyetin önünde, bütün silahlarınızı, mühimmatınızı, mayınlarınızı ve başka savaş malzemelerini tahrip etmeye çağırıyoruz.Tahrip işlemi bugün 13.15’ten önce başlamalıdır.Bu konuda, zamanında başlamak için bütün hazırlıkları yapmalısınız. Bu İsteğimizi yerine getirmezseniz, bu saatten itibaren, İkinci Lahey Konferansı anlaşmasının ikinci maddesinde tanınan ayrıcalığı kullanacağız. Bu konuda size bir kopya gönderiyoruz. Bu notu aldıktan sonra içinde bildirilenlerle ilgili olarak tarafsız devletlerin temsilcileri ve konsolosluklarla belirtilen saatten önce uyruklarını kentten çıkarmaları için temasa geçiniz. Aynı biçimde kentteki savaşmayan halkı da çıkarınız. Bu emrin yerine getirilmesini geciktirir ya da direnmeye başvurursanız, sorumlusu biz olmayacağız. Variacos, Kaptan, Yunan Kraliyet Filosu” 19
Verilen nota gayet açıktı. Samsun’un askeri bir şehir haline getirildiği ve açık şehir vasfını kaybettiği, Hıristiyanlara kötü davranıldığı, Yunan subaylardan oluşturulacak bir heyet tarafından silah ve mühimmatın yok edilmesi, bu olmazsa şehrin bombalanacağı, dolayısıyla yabancıların ve sivillerin şehri boşaltmasının sağlanması isteniyordu. Yunanlıların derdi sadece Samsun’daki silah ve mühimmatın imhası da değildi. Karadeniz’de seyreden bazı Yunan gemileri Türk takacılar tarafından ele geçirilerek ganimet sayılmış, Milli Mücadele emrinde kullanılmıştı. Samsun olayından kısa süre önce de, Enosis adındaki Yunan gemisi ele geçirilmişti. Yunanlıları kızdıran biraz da benzer olaylardı.20 Amerikalı, Mutasarrıf ve Fırka Kumandanına kentteki Amerikalıları çıkartmak isteğini ilettiğinde aldığı cevap; “mektuba yarım saat içinde hazırlanacak cevap ile birlikte Amerikalılar konusunda kendisine haber verileceğidir.”21 Ghormley büroda beklerken şehirdeki Amerikan şirketlerinin temsilcileri Currin, Johnson ve Green de oraya gelirler. Gelişmeleri onlara anlatan Ghormley herkesin kenti terk etmek üzere hazır olmasını ister. Yarım saat dolmuş, cevap hazır değildir. Amerikalıların durumu Ankara’ya sorulmuş ve cevap beklenmektedir. Amerikalı yerel yetkililerin bu konuda karar verme yetkisinin olduğunu söylerse de; Türk yetkililer şehirden hiç kimsenin çıkarılmaması konusunda emir aldıkları cevabını verirler. Daha sonra İtalyan Kont Smecchia da şehirdeki 50 kadar İtalyan için İstanbul’daki İtalyan yüksek komiserine ulaşmak konusunda Ghormley’den yardım ister. Saat 13:45’te Türk tarafının cevabı hazır oluncaya kadar geçen süre içinde Amerikalıların şehirden çıkarılıp gemiye alınması isteği birkaç kez tekrarlandıysa da buna müsaade edilmediği görülür. Amerikalıların hastanede toplanmaları tavsiye edilir.22 Türk tarafına göre, Samsun açık bir şehirdir ve Yunanlıların yaptığı haksızlıktır. Amerikalılar da herkes gibi korunmaya çalışılacaktır. Açıkça söylenmese de, Ecnebilerin Samsun’da bulunmasının bombardımanı engelleyebileceği düşünülmektedir.
Ghormley, 13:45’te Yunan Amirale götürmek için cevabi mektubu aldığı sırada şansını bir kere daha dener. Mutasarrıfa, Amerikalıların gemiye çıkmasına izin verilmesinin sorumluklarını kaldıracağını söyler. Aksi halde Amerikan Hükümeti de kendilerini sorumlu tutacaktır. Amerikalıları şehirden bir emrivaki ile çıkarmayı da düşünen Ghormley, bu riski göze alamadığını da itiraf eder. Gemiye gitmek üzere çıktığında, Mr. King ve Mr. Harris’le karşılaşıp durumu anlatır. Amerikalıları durumdan haberdar edip, arabalarını alıp şehirden uzaklaşmalarını, ya da Currin’in evinde toplanmalarını sağlamalarını söyler. Amerikalılar toplanıp istasyona giderler. Mutasarrıfla irtibat kurulması da benimsenir. Ghormley geri gelip onları alacaktır. Şehre gelemezse, kent dışında bir yerlerde onları alacaktır.23 Ghormley’nin Yunan komutana götürdüğü Türk tarafının cevabı şöyleydi: “Amerikan muhribi aracılığıyla göndermiş olduğunuz mektubunuzu almış bulunuyoruz. Bu mektuba cevap olarak Samsun kentinin açık bir kent olduğunu ve bombardıman edilmesinin yasalara aykırı olacağını belirtiriz. Ayrıca şu noktalara değinmek isteriz: Önerdiğiniz şartlar kabul edilebilir değildir, bu nedenle reddediyoruz. Konsoloslar, yabancılar ve başka milletlerden ve dinlerden kimseler kentte yaşamaktadır. Karışıklık çıkarsa bütün kent sakinleri bulundukları yerlerde kalacaktır. Kenti terk etmeyeceklerdir. Böyle bir durumun sizin üzerinize kalacaktır. Hıristiyanlara karşı yapıldığı iddia edilen zulümler ise hayaldir. Dolayısıyla kente karşı yapabileceğiniz her davranışı protesto ediyorum.”24
Yunan komutan cevabı okuduktan sonra, Samsun’u bombardıman edeceğini söyleyip, Amerikan muhribinin ateş hattından çekilmesini ister. Ghormley, olayı insanlık adına protesto edip, uluslar arası yasalar gereği yabancıların çekilmesi için 24 saat süre vermesi gerektiğini söylerse de, Yunanlıya göre Samsun’un açık şehir özelliğini Türkler bozmuşlardır. Ghormley, Amerikalıların Currin’in evinde bulunduklarını, orayı kollamasını isteyerek gemisine dönüp, ateş menzilinden çekilir.25 Bombardıman saat 15:02’de Yunan muhriplerinden birinin ateşiyle başlar. Ardından da Amiral gemisi Naxos ve diğerlerinin ateşi onları izler. Ateş gümrük binası ve çevresinde yoğunlaşmış, Hükümet konağı, kıyıdaki ambarlar, deniz araçları, petrol tankları, çoğu Amerikalı ve Hollandalılara ait olan tütün depoları bombardımana hedef olmuşlardır. Şehirden yakın menzilli bir tek topla karşılık verilmiş, Yunan komutan bunu şehrin silahlandırıldığının delili saymıştı. Mutasarrıfın binası isabet aldıktan sonra, saat 15:10’da Ghormley Yunan komutan nezdinde olayı protesto etmiştir: “Amerikalılar ve öteki tarafsızlar güvenlik altına alınıncaya kadar açık bir şehir olan Samsun’un bombardımanını protesto ediyorum.”26 Ghormley, olayı ve gelişmeleri hemen amirlerine de anlatmış ve her ihtimale karşı takviye güç istemişti. Bombardıman sonrasında çıkacak bir karışıklıktan çekinmişti. Saat 15:02’de başlayan bombardıman 18:00’de sona ermiş, Yunan gemileri 19:30’da çekilmişlerdi. Şehirde hasar tespiti yapılırken, Amerikan destroyeri de saat 20:07 gibi limana girip demir atmıştı. En çok Amerikalılar için çırpınan Ghormley, yanına bir eczacı alıp hemen kıyıya çıkmış, Mutasarrıfın gönderdiği araba ile kendisi alınmış ve Mutasarrıfın mekanına götürülmüştür. Ghormley’in bombardıman sonrası şehir hakkındaki gözlemi ise; “Her şey çok normaldi ve sokaklar ve insanlar normal günlük hayatı hiçbir şey olmamış gibi yaşıyorlardı” şeklinde olmuştu.27 Mutasarrıf ve askeri erkan Valilik binasının içi göçtüğü için bahçede oturmaktadırlar. Amerikalıların durumunu öğrenmek ve yıkım konusunda Amiral Bristol’a tam bir raporunu sunmak isteyen Ghormley’e daha önceden hazırlanmış olan hasar raporunu okumuşlardır. Rapor göre; Valilik oturulmayacak haldedir. Rum papazının ve Rum doktor Churchi’nin evleri ve Alston mağazası kısmi hasar görmüştür. Rum Yanko’nun eşinin, Elizabeth İkatralcu’nun, Rum Eleniko’nun, evleri ve Zekeriya Bey’e ait iki veya üç ev ile Türklere ait 23 ev yıkılmıştır. Ermeni Kilisesi ve yetimhanesi ile rıhtımdaki nöbetçi kulübesi de hasar gören yerler arasındadır. 19 mavna hasar görmüş, tamirat bedeli 1500 liradır. Yerli tüccarların gümrük binası yakınındaki deposu, Rum Andevololu’nun mağazası yıkılmış, zarar 30 bin liradır. Belediyeye ait Petrol deposunda 9496 teneke Amerikan gazyağı, 19800 teneke Rus gazyağı, 41700 teneke gazyağı, 6000 kilo Rus benzini, Belediyeye ait 33000 kilo benzin ve 38368 kilo ticari benzin yanmıştır. İnsani kayıp hepsi Türk olmak üzere 4 ölü ve üç yaralıdır. Yunanlılar şehre 400 kadar mermi atmışlardır.28 Hasar raporundan anlaşılan odur ki; şehirde bulunan her milletten insanların zarar görmüş, Hıristiyanları kollamak üzere yapıldığı iddia edilen bombardımanın gerçekte onlara da zarar vermiştir. Bir Amerikan subayının olayı baştan sona izlemesine ve inisiyatif kullanmaya çalışmasına rağmen, Amerika ile Ankara arasında bir kriz yaşanmasına sebep olabilmiştir. Suç, Amerikalıların şehirden alınıp götürülmesine müsaade edilmemesidir. Bu yaklaşıma rağmen, Ghormley, şehirde zarar gören gayrimüslimlerin sorumluluğunu Türklere yükleyecek bir propagandanın önlenmesi bakımından da bir misyon üstlenmişti. Diyebilirlerdi ki; Türkler bombardımanı fırsat bilip Hıristiyanlara zarar verdiler.! Ghormley Türk yetkililerle görüşürken, Sovyet temsilcisinin de yetkililerle görüşmek için gelmesi üzerine, Ghormley Amerikalıların durumunu görmek için ayrılmıştır. Gece sokağa çıkma yasağı olduğu için yanına bir polis verilmiştir. Johson ve Currin ile görüşen Ghormley, onlardan malumat aldıktan sonra gemisine dönmüştür. Bu görüşmede Johnson tütün deposunun zarar gördüğünü belirtmiş, Türk yetkililerin muhalefetine rağmen Amerikalı kadınları gemiye götürmesi için Ghormley’yi zorlamış, fakat Ghormley bu teklifi fazla risk taşıdığı için kabul etmemiştir.29 Saat 22:00’da gemisine döndüğünde, daha önce çağırdığı takviye de Samsun’a gelmiştir. Olayı aralarında değerlendirdikten sonra ertesi sabah şehre çıkıp, durumu yeniden görmek ve şartlar normalse İstanbul’a dönmeye karar vermişlerdir. Ertesi gün, yani 8 Haziran’da Ghormley, Sturtevant Kaptanı Haas ve yardımcısı kıyıya çıkıp, Johnson ve Green ile görüşüp, durumun normal olduğuna kanaat getirdikten sonra, 11:00’da Sands İstanbul’a hareket etmiştir. Samsun’un topa tutulmasının sebepleri ile ilgili daha önce bazı tespitler yapmıştık. Burada bombardımanın sonucunu da belirlemek adına;
bombardımanın bir amacının da Büyük Taarruz’dan önce Türk sevkıyatını önlemek olduğunu biliyoruz. Bombardıman sırasında maddi zarar ve can kaybına karşılık, Samsun’dan içerilere sevk edilen silah ve mühimmata pek zarar gelmemiştir. Zaten benzeri limanlarda olduğu gibi, Samsun’da da silah ve cephane geldiği zaman geciktirilmeden iç kısımlara, güvenli bölgelere taşınması sağlanıyordu. Halkın bu konuda gösterdiği fedakarlık ve hassasiyeti de burada yad etmek bir kadirşinaslık olmalıdır. Makul bir sürede aşılmış olmasına rağmen, Bombardıman Ankara ile Amerika arasında bir diplomatik krize de sebep olmuştu. Bombardımandan önce ve bombardıman sırasında Amerikan destroyeri Sands’ın Komutanı Ghormley ile Türk yetkililer arsında, Amerikalıların şehirden çıkarılması konusunda yaşananlara değinmiştik. Amerikan Dışişleri Bakanlığı, Amiral Bristol aracılığıyla Amerikalıların şehri terk etmelerine izin verilmemesini protesto etmiş, bu davranışın Washington’da çok kötü bir etki yarattığını, tekrar etmeyeceği ümidinin taşındığını, tekrarında Ankara yönetiminin sorumlu tutulacağını bildirmişti. Bristol’a özel olarak Yunanlıların tavrının kınandığı da belirtilmişti.30 Bristol konuyu Ankara’nın temsilcisi Hamid Bey’e götürdüğünde, Hamid bey belli bir gurubun şehirden ayrılmasına izin verildiğinde çıkacak karışıklıktan korkulduğu için böyle davranıldığı cevabını vermişti. Ayrıca, benzer bir durum yaşanırsa aynı uygulamanın yapılacağı da Ankara’nın görüşü olarak bildirilmişti. Bu tavır, Amerika’da Ankara’daki Milli Hükümet’in küstahlığına yoruldu. 24 Ağustos’ta Hamid Bey’in Ankara adına; “ileride böyle bir durum olursa Amerikalılar Samsun’dan boşaltılacaklardır.” demesi taraflar arasındaki buzları eritmeye yetmişti.
NOTES
1 Afif Büyüktuğrul, İstiklal Savaşında Yabancı Donanması, Ankara 1975, s. 90
2 Akdes N. Kurat, Türk-Amerikan İlişkilerine Kısa Bir Bakış, Ankara 1959, s.42 ve Rahmi Doğanay, Milli Mücadele!de Karadeniz, Ankara 2001, s. 227
3 E. Mead Earle, Bağdat Demiryolu Savaşı, İstanbul 1972, s.370 ve ayrıca Osman Ulagay, Amerikan Basınında Türk Kurtuluş Savaşı, İstanbul 1974, s. 72-76
4 Earle, a.g.e., s. 370-371
5 D.F. Fleming, The Cold War and Its Origins, New York 1961, s.28-31
6 Emre Adıgüzel, Komintern Belgelerinde Türkiye Kurtuluş Savaşı, Kaynak Yayınları 1985, s. 68 vd.
7 Doğan Avcıoğlu, Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul 1989, C:I, s.356 8 Atase Arşivi, Kls.189, D.104, F.16 ve ayrıca Orhan Duru, Amerikan Gizli Belgelerinde Atatürk, Ankara 1973, C.I, s.15
9 Celalettin Orhan, Askerlik Hatıralarım, İstanbul 1982, s.136 ve Emrullah Nutku, “İstiklal Savaşında Denizciler”, Yakın Tarihimiz, C.I, Mart 1961, s.25 ve “Arap Suudi”, Yakın Tarihimiz, C.III, sayı:34, yıl:1962, s. 250
10 O. Ulagay, a.g.e., s.139 ve Atase Arşivi, Kls. 299, D.13 A, F. 28
11 Rapor için bkz. Atase Arşivi, Kls.299, D. 13A, F.28
12 Atase Arşivi, Kls.888, D.1, F.9
13 Ali Kemal Meram, Belgelerle Türk-İngiliz İlişkileri, İstanbul 1969, s. 235
14 Orhan,a.g.e., s. 136 ve E. Nutku, “Bir Deniz Subayının Hatıraları”, Yakın Tarihimiz, C. 1, sayı:1, yıl:1962, s.25; Afif Büyüktuğrul, İstiklal Savaşında Türk Sularında Yabancı Devlet Donanma Hareketi 1918-1922”, Belleten C.XXXIX, sayı: 153, YIL:1975, s. 94
15 Bilal N. Şimşir, “Türk-Amerikan İlişkilerinin Yeniden Kurulması ve Ahmet Muhtar Bey’in Vaşington Büyükelçiliği” Belleten, C.XLI, S: 162, Nisan 1977
16 Lourence Evans, Türkiye’nin Paylaşılması, İstanbul 1972, s.339
17 Kemalettin Bozkurt, “İstiklal Savaşı Hatıraları”, Deniz Mecmuası, sayı:368, yıl:1943, s.739
18 Nuri Yazıcı, Milli Mücadele’de Pontusçu Faaliyetler, Ankara 1989, s. 83
19 Orhan Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, İstanbul 1978, s.170-171 20 Milli Mücadele sırasında Enosis (Trabzon) gemisinin ve İnönü motorunun zapt edilmesinde rol alan denizcilere 1926 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile nişan nakdi ödül verildiği görülmektedir. Buna benzer ödüllendirmeler oldukça yaygın olmakla birlikte bu olay sadece bir örnek olarak verilmiştir. 15 Ağustos 1926 Tarih ve 3983 numaralı bakanlar Kurulu kararı ve ekleri. Cumhuriyet Arşivi, 030-18-1, 20- 52-04.05 21 Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, s.171
22 Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, s.172
23 Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, s.172 vd.
24 Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, s. 173
25 Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, s.174
26 Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, s.175; Bombardımanın seyri için ayrıca bkz. Yazıcı, a.g.e, s.83 vd., Türk İstiklal Harbi deniz Cephesi ve Kara Harekatı, Ankara 1964, s.88
27 Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, s.176
28 Hasar durumu hakkında değişik kaynaklarda küçük farklılıklar olmakla birlikte genelde bir tutarlılık söz konusudur. Kemalettin Bozkurt Ermeni yetimhanesinde üç Ermeni çocuğun öldüğünü de kaydetmektedir. Konuyla ilgili olarak bkz. Bozkurt, a.g.m. 26-27; Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, s.176- 177; TBMM Zabıt Ceridesi 1338, XX,s.251; Yazıcı, a.g.e., s.84-85; Türk İstiklal Harbi deniz Cephesi ve Kara Harekatı, s.88; Bozkurt, a.g.m. 26-27
29 Duru, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, s.177
30 Evans, a.g.e., s.339
Kaynakça
Atase Arşivi, Kls.189, 299, 888 Cumhuriyet Arşiv, 030-18-1, 20-52-04.05 15 Ağustos 1926 tarih ve 3983 numaralı Bakanlar Kurulu Kararı
ADIGÜZEL, Emre; (1985) Komintern Belgelerinde Türkiye Kurtuluş Savaşı, Kaynak Yayınları AVCIOĞLU, Doğan; (1989) Milli Kurtuluş Tarihi, İstanbul,
C:I. BOZKURT, Kemalettin; (1943) “İstiklal Savaşı Hatıraları”, Deniz Mecmuası, S:368, (24-27) BOZKURT, Kemalettin; (1964) Türk İstiklal Harbi Deniz Cephesi ve Kara Harekâtı, Ankara
BÜYÜKTUĞRUL, Afif; (1975) İstiklal Savaşında Yabancı Donanması, Ankara.
BÜYÜKTUĞRUL, Afif; (1975) “İstiklal Savaşında Türk Sularında Yabancı Devlet Donanma Hareketi 1918-1922”, Belleten C.XXXIX, sayı: 153, (76-95) DOĞANAY, Rahmi; (2001) Milli Mücadele’de Karadeniz, Ankara. DURU, Orhan; (1973) Amerikan Gizli Belgelerinde Atatürk, Ankara,
C.I. DURU, Orhan (1978) Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, İstanbul
EARLE, E. Mead; (1972) Bağdat Demiryolu Savaşı, İstanbul
EVANS, Lourence; (1972) Türkiye’nin Paylaşılması, İstanbul
FLEMİNG, D.F.; (1961) The Cold War and Its Origins, New York
KURAT, Akdes N.; (1959) Türk-Amerikan İlişkilerine Kısa Bir Bakış, Ankara
MERAM, Ali Kemal; (1969) Belgelerle Türk-İngiliz İlişkileri, İstanbul
NUTKU, Emrullah; (1962) “Bir Deniz Subayının Hatıraları”, Yakın Tarihimiz, C.I, (25-27) (1962 ) “Arap Suudi”, C.I, (250-252) ORHAN, Celalettin; (1982) Askerlik Hatıralarım, İstanbul
ŞİMŞİR, Bilal N.; (1977 ) “Türk-Amerikan İlişkilerinin Yeniden Kurulması ve Ahmet Muhtar Bey’in Washington Büyükelçiliği” Belleten, C.XLI, sayı: 162, (277-311)
ULAGAY, Osman; (1974) Amerikan Basınında Türk Kurtuluş Savaşı, İstanbul
YAZICI, Nuri; (1989) Milli Mücadele’de Pontusçu Faaliyetler, Ankara
PARTIAL NON EDITED TRANSLATION
One of the reasons for America's presence in the Black Sea is the Soviet Union. It was anti-Russian. On the overthrow of Soviet rule in Russia It was dragged into the region by the Europeans. Along with England and France America, who reluctantly joined the Anti-Bolshevik front, also had its own reasons. On January 26, 1918, America's Moscow representative.
He insisted on the need to be on the front. Continuing to work in cooperation with aid organizations America increased its naval power in the region in the summer of 1919, Mersin, Beirut, It intensified its activities in the ports of Sevastopol, Batumi and Samsun. To be used as a communication center in Constanta and Varna ports. destroyers were placed. The locations and personnel of these destroyers time was changed. American destroyer in the area in August 1919 The number had increased to 12. On June 25, Admiral Bristol, Standard Petrol Company's Mr. Tomas and the National Bank of New York's Mr. Hutchhins He paid a visit to Samsun and sent a local Greek to oil works. and they gave a commission of 3%. Visitors' IDs It should also be an indication of the importance America attaches to the region. British, French, Italian and Greek ships sailing to the Black Sea frequently They would stop by Samsun.
However, the Americans made Samsun port a permanent base. and they kept at least one warship in this port at all times. Ships from the American navy in Istanbul served this task between 1919-1922. they did it alternately. One of such bases was Batumi. American goods, and especially oil, almost monopolized the Anatolian market. received, Turkish ports were filled with samples of American goods. This Of course, the ships' missions such as intelligence and information gathering are also ignored. should not be done. In this type of activities, especially the Anglo-American cooperation It is also seen that it is provided strongly.8 While the British were withdrawing from Samsun and its surroundings in September 1919, They left a radio to ensure the flow of information, at the beginning of April 1920, this They also took the radio and its attendant. Now England is like Greece. He was trying to keep the situation under control by patrolling the Black Sea. America, on the other hand, is in a better situation with a destroyer constantly in Samsun. He watches like an observer. That is, a belligerent and aggressive attitude. they have been following their interests without being obsessed with it. Commercial relations with Ankara They also made some attempts to establish At the official policy level Although they are not, sometimes they look at the National Struggle movement with sympathy. has been. In one of the regular voyages of the Batumi ferry, ammunition was delivered to Samsun. When it arrived with its cargo, the crew of the American destroyer No. 211, Batumi and their crew watched with envy and gave a standing ovation. From time to time Americans to allow Greek ships to enter the port and move
SEE: THE 1922 SAMSUN BOMBARDMENT | 1922 SAMSUN BOMBARDIMANI
Dimitris Michalopoulos[*]
https://www.researchgate.net/publication/283670591_THE_1922_SAMSUN_BOMBARDMENT
Electronic copy available at: http://ssrn.com/abstract=2661926 11 Cilt:5 Sayı:9 Ağustos 2015 Issn: 2147-5210 www.thestudiesofottomandomain.com
SUMMARY This paper focuses on the Samsun Bombardment which was planned by the support of Bolsheviks as early as 1920. Samsun port was bombarded by vessels which are mentioned and identified in this study in 1922.
EXCERPT: "... Whatever the facts of the matter, the Samsun port became by no means useless because of the bombardment. On the contrary, on May 26, i.e. merely a day following the cannonade, a ship from Russia carried munitions to Samsun. What is more, the local garrison increased quickly to ca. 4,000 men, whilst“feverish works” were undertaken in order that the “whole of the Euxine area be heavily fortified”. As a matter of fact, by the end of July, 1922, a “full division”of the Turkish Nationalist Army was stationed in Samsun, while the Turkiscoastline of the Euxine was so efficiently protected by Nationalist troops, that a Greek landing operation was not feasible any longer. That is why the prospects of another Greek naval expedition in the Black Sea had been abandoned for ever; and the Samsun bombardment was regardedrather as a naval demonstration than as an actual naval campaign… "
[*] Born in Athens (1952), he studied at the Scuola Italiana di Atene (1964-70), the National and Kapodistrian University of Athens (1970-4), the École Pratique des Hautes Études, Paris (1974-5), and thanks to a French Government scholarship at the École des Hautes Études en Sciences Sociales, in Paris too, where he obtained his Doctorat ès Lettres (Social and Economic History) in 1978. He was the Curator of the Archives of the President of the Hellenic Republic (1980-2), Lecturer and Assistant Professor in Diplomatic and Balkan History at the Aristotelian University of Salonika (1982-94), Professor of Military History at the Naval War College of Greece (1989-97) and Professor of Naval History at the Hellenic Naval Academy (1994-7). During the years 1990-2000, he was the Curator of the Museum of the City of Athens and took part in research missions to Mount Athos and Armenia. From 2004 to 2011 he was the Director of the "Historical Institute for Studies on Eleutherios Venizelos and his Era". Now he is an Academic Adviser to the "Institute of Hellenic Maritime History", The Piraeus, and Voluntary Professor of Greek and Balkan history at the People's University (Athens).
_leaving_the_Philadelphia_Naval_Shipyard_on_4_August_1932_(NH_64545).jpg)
_at_Danzig_in_1921.jpg)
_at_sea.jpg)