Mavi Boncuk |Ernest Mamboury [1](1 April 1878 - 23 September 1953) was a Swiss scholar renowned for his works on the historic structures in Turkish cities, particularly on Byzantine art and architecture in Istanbul.
Mamboury was born 1878 in Signy-Avenex, Switzerland. He studied in the École Normale of Lausanne (1894-1898), in Geneva (1898-1903) and the Académie Julian in Paris (1904-1905).
In 1909 he became a professor of French language and literature at Galatasaray High School in Constantinople (Istanbul), Ottoman Empire.
Throughout his life in Istanbul, which lasted for more than forty years until his death in 1953, Mamboury dedicated most of his literary works on the Byzantine structures of this city, as well as other significant historic monuments in Istanbul and Ankara.
Ernest Mamboury died in Istanbul on September 23, 1953, and was buried at the Feriköy Protestant Cemetery, Istanbul in the Feriköy district on the Golden Horn.
[1] MAMBOURY, Ernest SOURCE(1878-1953)
Türkiye hakkında çeşitli eserler yazan İsviçreli ilim adamı, ressam.
İsviçre’nin Nyon şehrinde doğdu. Cenevre’deki Ecole des Arts Industriels’den mezun olduktan sonra Paris’e giderek Güzel Sanatlar Akademisi’nin seramik bölümüne devam etti. 1906’da yurduna döndüğünde resim öğretmenliğine tayin edildi. 1909’da izin alarak gittiği İstanbul’da bir taraftan tarihî eserleri incelemeye, bir taraftan da şehrin çeşitli yerlerinin yağlı boya tablolarını yapmaya başladı. İzni sona erince uzatma isteği kabul edilmediğinden istifasını vererek İstanbul’da kaldı ve buraya yerleşti.
Mamboury ressam ve resim öğretmeni olarak yetişmişti. Önce Mekteb-i Sanâyi’de, arkasından 1921’den itibaren Galatasaray Lisesi’nde geometrik desen ve Fransızca öğretmenliği yaptı. Bu arada İstanbul’daki bazı yabancı ve azınlık okullarında çalıştı. Bir yandan da Türkiye’de araştırmalar yapan Batılı arkeologlara yardım ediyordu. Kapadokya kaya kiliselerinde incelemeler yapan Fransız misyoneri Guillaume de Jerphanion’un yanında bu tür çalışmalara başlayan Mamboury, I. Dünya Savaşı yıllarında Alman arkeologu Theodor Wiegand’ın İstanbul’daki Bizans imparatorluk sarayı araştırmalarına katıldı. 1912’de İshak Paşa mahallesi yangınından sonra Sultanahmet ile Marmara kıyısı arasındaki bölgede ortaya çıkan kalıntıların plan, kesit ve rölövelerini hazırlayarak topografik haritalar üzerine işledi. İsviçre vatandaşı olduğu için I. Dünya Savaşı, Mütareke ve işgal yıllarında İstanbul’da kalmaya devam edebildi. Fransız işgal kuvvetleri tarafından 1921-1923 yıllarında, arkeolog R. Demangel idaresinde Sarayburnu ile Ahırkapı arasındaki alanda yaptırılan araştırmalara katıldı ve burada bulunan yapı kalıntılarının plan ve kesitlerini çizdi. Mamboury, 1925’ten sonra İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü’nün yaptığı bazı araştırmalara da katılarak ortaya çıkarılan eserlerin planlarını çizdi. Bu arada Topkapı Sarayı’nda kütüphane okuma salonu haline getirilen eski Ağalar Camii’nin restorasyonuna yardımcı oldu; Halil Ethem Eldem’in Yedikule hakkındaki kitabına bir kısmı Bizans, büyük kısmı Fâtih Sultan Mehmed devri Türk yapısı olan hisarın planını çizmek suretiyle katkıda bulundu. Bunun dışında, İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin 1937’de Küçükçekmece ve 1942’de Mudanya’nın Alçakbayır mevkiinde yaptığı araştırmalara da katıldı.
Daha çok Bizans eserleriyle ilgilenmesine karşılık Mamboury Türk sanatı üzerine de neşriyatta bulundu. 1930’da Topkapı Sarayı Harem Dairesi’nin ziyarete açılması münasebetiyle bol resimli bir makalesiyle (“Le Harem des Sultans”, L’Illustration, yıl 88, sy. 4553 [Paris 1930], s. 226-232) Ağalar Camii’ne dair bir yazısı (“Die Moschee Mehmeds des Eroberers und die neue Bibliothek im Serail des Sultans von Stambul”, Die Denkmalpflege, sy. 5 [Berlin-Wien 1931], s. 161-167) basıldı. Halil Ethem Eldem’in 1933’te çıkan Camilerimiz başlıklı küçük kitabını genel bazı bilgilerle resimler ekleyip Fransızca olarak yayımladı (Nos mosquées de Stamboul, İstanbul 1934). Romanya’daki dinî yapılarda Türk sanatı etkileri (“L’influence de l’art turc dans les constructions religieuses roumaines”, Les annales de Turquie, yıl 6, sy. 3 [İstanbul 1936], s. 17-29), fetihten bugüne İstanbul’un gelişmesi (“Le développement d’Istanbul depuis la conquête jusqu’à nos jours”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni,yıl 7, sy. 16/89 [1937], s. 19-25), Eminönü’de Yenicami çevresinin istimlâki (“La place d’Eminönü et les parages de Sirkeci”, Ankara, 16 ve 19 Aralık 1936) ve Yenicami Hünkâr Kasrı’nın yeni açılan meydanın biçimini bozduğu gerekçesiyle yıktırılmak istenmesi (“A travers le vieil Istanbul: La Yeni Cami et sa voûte”, Ankara, 31 Mart 1938) hakkında makaleleri dışında yabancı ve yerli gazetelerle dergilerde de (Revue de Turquie, Gazette de Lausanne, Journal de Genève, Ulus, İlk Öğretim, La Turquie Kemaliste) Türkiye veya Türk sanatıyla ilgili yazıları çıktı.
Mamboury’nin en önemli yayınları bilimsel ağırlıklı turistik rehberleridir. Çok iyi düzenlenmiş bir plana göre hazırlanan bu rehberlerin ilki İstanbul’a dair olanıdır. 565 sayfalık eserde şehrin coğrafyası, Bizans ve Türk devirlerindeki tarihçesi, sanatı ve etnografyası gibi turistleri ilgilendiren yönlerinden başka eski eserleri düzenli bir sırayla tarihleri ve sanat özellikleriyle kısa biçimde tanıtılmış, ayrıca her eserin resminin veya planının verilmesine özen gösterilmiştir. Önce Fransızca olarak basılan kitabın (Constantinople, guide touristique, İstanbul 1925) Türkçe’si de çıkmıştır (İstanbul, Rehber-i Seyyahîn, İstanbul 1925). 1929’da ikinci baskısı yapılan ve dünya çapında bir şöhrete erişen kitabın J. Ahlers tarafından Almanca (Stambul-Reiseführer, İstanbul 1930) ve İngilizce (Constantinople, İstanbul 1930) çevirileri de yayımlanmış, 1934’te Fransızca’sı üçüncü defa basılmıştır. Uzun yıllar sonra Mamboury, İstanbul rehberi konusunu tekrar ele alarak yeni buluntu ve yayınlara göre tamamlayıp önce Fransızca’sını (İstanbul touristique, İstanbul 1951), iki yıl sonra da M. Burr tarafından yapılan İngilizce tercümesini (The Tourist’s Istanbul, İstanbul 1953) çıkarmıştır. İçişleri Bakanlığı ve Ankara Belediyesi’nin yardımlarıyla hazırladığı Ankara ve çevresine ait rehber ise 1933’te basılmıştır (Ankara Guide touristique, Haïdar Pacha-Ankara, Bogaz-Keue, Euyuk, Sivri-Hisar et environs, Tchangri, Yozgat etc..., Ankara 1933, 1934). II. Dünya Savaşı’ndan az önce Basın-Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü Mamboury’ye büyük bir Türkiye rehberi sipariş etmişti. Fakat bu önemli projenin sadece İstanbul adalarına dair olanı bir kitap halinde basılabilmiş (Les îles des Princes, Banlieue Maritime d’Istanbul, İstanbul 1943), teslim ettiği bilinen Yalova ve çevresiyle Batı Anadolu şehirlerine dair yazdıkları basılmadan kalmıştır. Son yıllarında tamamlandığını bildirdiği Bursa, İznik, Uludağ ve Galata hakkındaki rehberlerin ne olduğu ise bilinmemektedir. Ölümünden bir süre önce Mamboury iki rehber siparişini daha üstlenmişti. Bunlardan biri, iki cilt olması düşünülen Baedeker seyyah rehberleri gibi büyük bir Türkiye rehberinin bazı bölümleri, diğeri 1953 yılı içinde teslim edilmesi gereken, Paris’te Hachette Yayınevi’nin Guides Bleues dizisinde bastıracağı bir Türkiye rehberi idi. Bunların ikincisi sonradan Robert Boulanger tarafından yazılarak 1958’de yayımlanmıştır.
Mamboury, Türkiye’de yaşadığı uzun yıllar boyunca topladığı pek çok değerli kitap, antika eşya ve özellikle İstanbul hakkında sayısız not, resim ve krokiye sahip bulunuyordu. Bunlar, vasiyeti gereği Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Dumbarton Oaks Araştırma Enstitüsü’ne taşınmış, kitaplarından pek azı ise İstanbul’da kurulan Amerikan Enstitüsü’nün kütüphanesine bırakılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
“Le jubilé d’Ernest Mamboury”, TTOK Belleteni, sy. 76 (1948), s. 28-30; Ph. Schweinfurth, “Nachruf anf einen Schweizer Byzantinisten”, Neue Zürcher Zeitung, Zürich 19.11.1953; “Ernst Mamboury, professeur et savant archéologue n’est plus”, Courrier de la Côte, Dijon 10-11.11.1953; Semavi Eyice, “Ernest Mamboury (1878-1953)”, TTK Belleten, XVII/67 (1953), s. 393-411; a.mlf., “Ernest Mamboury”, DBİst.A, V, 283-285.
Semavi Eyice
Works
Guides
Constantinople: guide touristique. Constantinople, Rizzo 1925Istanbul. Rehber-i Seyyahîn. Istanbul, Rizzo 1924
Constantinople: tourists' guide. Constantinople, Rizzo & Son 1926
Constantinople: guide touristique. 2. éd. française. Constantinople, Rizzo 1929
Stambul. Reiseführer. Übersetzt v. Johs. Ahlers. Erste deutsche Ausgabe. Vervollständigt bis 1930. Stambul, John A. Rizzo 1930.
Byzance - Constantinople - Istanbul: guide touristique. 3. éd.. Galata [u.a.], Milli Neşriyat Yurdu 1934
Istanbul touristique. Ed. française mise à jour à fin mars 1951. Galata, Istanbul, Çituri Biraderler Basımevi 1951
The tourists' Istanbul. English ed. translated by Malcolm Burr. Istanbul, Çituri Biraderler Basımevi 1953
Ankara: guide touristique, Haidar-Pacha - Ankara; Bogaz-Keuy, Euyuk, Sivri-Hissar et environs, Tchangiri, Yozgat, etc. Ankara, Ministère Turc de l'Intérieur 1933
Ankara: guide touristique. 2. éd. française. Ankara, Ministère Turc de l'Intérieur 1934
Les Îles des Princes. Banlieue maritime d'Istanbul ... Guide touristique [Publications touristiques. vol. 2B.] Istanbul, Maarif Matbaası 1943
Turquie, Les guides bleus. Ed. établie par Ernest Mamboury et Robert Boulanger. Paris, Hachette 1958.
Other works
Ruines Byzantines autour d'Odalar-Djamisi à Stambul, Echos d'Orient 19, 1920, 69-73.
Le couvent byzantin de femmes à Prinkipo, Echos d'Orient 19, 1920, 200-208.
Ruines Byzantines de Mara, entre Maltépé et Bostandjik, Echos d'Orient 19, 1920, 322-330.
Le Harem des Sultans, in: L'Illustration 88, 4553, 7. Juni 1930, 226-232.
Die Moschee Mehmeds des Eroberers und die neue Bibliothek im Serail des Sultans von Stambul, Die Denkmalpflege 1931, 161-167.
Die Kaiserpaläste von Konstantinopel zwischen Hippodrom und Marmara-Meer, (with Theodor Wiegand) Berlin, Leipzig, de Gruyter 1934
Un nouvelle élément pour la topographie de l'antique Byzance, Archäologischer Anzeiger 1934, 50-61.
Şile, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bülteni 5, 13-76, 1934, 23-24.
Nos mosquées de Stamboul,(translated from Halil Edhem) Istanbul, Librairie Kanaat 1934
Les fouilles Byzantines à Istanbul et dans sa banlieue immédiate aux XIX et XXe siècles. Byzantion 11, 1936, 229-283.
Le nouvelle citerne Byzantine de Tchifté Sérail (Istanbul), Byzantion 11, 1936, 167-190.
Une inscription datée sur une tour Byzantine de Constantinople (withRobert Demangel) Bulletin Correspondence Hellenique 60, 1936, 208-213.
L'influence de l'art Turc dans les constructions religieuses roumaines, Annales de Turquie 6, 1936, No 3, 17-29.
Le developpement d'Istanbul depuis la conquête jusqu'à nos jours, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bülteni 7, 16-89, 1937, 19-25.
Le développement d'Istanbul depuis la conquête jusqu'à nos jours, Bulletin de l'Union française, Istanbul No 4, juillet 1937, 8-18.
L'art Turc du XVIIIème siècle, La Turquie Kémaliste 19, 1937, 2-11.
Les fouilles Byzantines à Istanbul et dans sa banlieue immédiate en 1936-1937. Byzantion 13, 1938, 301 310.
Bursa la verdoynte, Les annales de Turquie 8, Juni 1938
Le quartier des Manganes et la première région de Constantinople (with Robert Demangel), Paris, de Boccard 1939.
Une des plus beaux coins de la Turquie republicaine: la fôret de pins à pignons de Kozak, La Turquie Kémaliste 31, 1939, 34-38.
Topographic de Sainte-Sophie, le sanctuaire et la solea, le mitatorion, le puits Sacré, le passage de St Nicolas etc., Atti del V Congresso di studi bizantini 2, Rom 1940, 197-209.
Istanbul'un ilk Ahalisi, Geçit - Review Januar-Februar 1940, 53-55 = Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bülteni 54, 1946, 53-55.
1939-1940 Yıllarında Istanbul'da Müşahede Edilen Original bir Tabiat Hâdisesi, Ilk Öğretim 57, 14. April 1940, 634.
Préface, in: Benedetto Palazzo: L'Arap Djami ou église Saint Paul à Galata, Istanbul 1946, IX-XI.
Les guerres entre les Scythes et les Mèdes et leur incidence sur l'historie de Byzance, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bülteni 66, 1947, S. 27-28.
Les necropoles de Byzance, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bülteni 79, 1948, 27-30 = Bizans Mezarlıkları, in: Cumhuriyet, 28. Juni 1948
Bursa. Ankara, Direction générale de la presse, de la radiodifussion et du tourisme 1949.
Les briques Byzantines marquées du chrisme, Annuaire de l’Institut de Philologie et d’Histoire Orientales 9, 1949, 449–462.
Une nouvelle lecture raisonnée des inscriptions de briques Byzantines et l'emploi de ces dernières dans la datation des monuments des Ve et VIe siècles, Byzantion 19, 1949, 113-125.
Les parages du temple de Rome et d'Auguste à Ankara, Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi 5, 1949, 96-102.
L'art chrétien en Anatolie, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bülteni 98, 1950, 20-22.
Nouvelles fouilles archéologiques sur l'emplacement de l'Hippodrome, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bülteni 107, 1950, 24-28 = Adalet Sarayının Arsasındaki Eserler, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Bülteni 108, 1951, 17-19.
Les fouilles Byzantine à Istanbul et ses environs et les trouvailles archéologiques faites au cours de constructions au de travaux officials et privés depuis 1936, Byzantion 21, 1951, 425-459.
Contribution à la topographie générale de Constantinople, in: Actes du VIe Congress Internationale d'Études Byzantines Paris 1948, Bd. II, Paris 1951, 243-253.
Le Forum de Constantin; la chapelle de St. Constantin et les mystères de la Colonne Brulée. Resultats des sondages opérés en 1929 et 1930, in: Pepragmena tu Diethnus Byzantinologiku Synedriu Thessaloniki 1953, Thessaloniki 1955, 275-288.
La Suisse nouvelle province d'art byzantin, in: Pepragmena tu Diethnus Byzantinologiku Synedriu Thessaloniki 1953, Thessaloniki 1955, 281-285.
Appendix IV, In: Cyril Mango: The Brazen House: a study of the vestibule of the Imperial Palace of Constantinople. Kopenhagen 1959, 182-188.